Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland

Regenwaterkelders in Rijnland?

Nu we steeds vaker zeer droge zomers krijgen (hoewel soms ook heel natte!), krijgt een nieuw historisch onderwerp een actuele lading. Hoe voorzag men zich vroeger van drinkwater? En dan bedoelen we met vroeger, vóór de tijd van de drinkwaterleiding, die in de meeste dorpen pas op zijn vroegst eind negentiende eeuw aangelegd werd.

Het onderzoek van Petra van Dam en haar medewerkers aan de Vrije Universiteit wijst uit, dat huizen wat dit betreft behoorlijk autonoom waren. In  de steden hadden heel wat huizen een goede opslag voor neerslag in containers, de zogenaamde regenbakken of waterkelders. In Amsterdam bijvoorbeeld zijn er al ruim 3500 kleine regenbakken van 1-3 m3 teruggevonden in belastingregisters die voor middenklassehuizen, onder de stoep, gebouwd werden. Veel grotere, heuse waterkelders van tienduizenden liters water, waarin je zelfs kon rondlopen,  werden aangelegd door de bewoners van grote huizen langs de voorname grachten, soms onder hun huis, maar ook vaak in de tuin erachter. De neerslag werd opgevangen op het dak en via de regenpijp en andere pijpen naar de kelder gevoerd. De toegang tot het reservoir was vaak heel simpel:  een emmertje aan een touw. Een duurdere oplossing was een pomp, dat was veel handiger. Het water bleef beter schoon en niemand kon erin vallen. De  waterreservoirs vonden vanaf 1550 ingang en deden dienst tot ver in de negentiende eeuw.  Wateropvangsystemen zijn inmiddels niet alleen in de kustvlakte gevonden (Groningen, Leeuwarden, Alkmaar, Medemblik, Enkhuizen, Hoorn, Leiden, Gouda), maar ook in de IJsselsteden (Zutphen, Deventer) en in Roermond.

Het onderzoek naar de waterkelders heeft zich beperkt tot de steden van de Republiek uit praktische overwegingen. Maar de vraag is natuurlijk, wat gebeurde er op het platteland? Hadden de huizen in de dorpen ook waterkelders en wat was de situatie bij de boerderijen? Op een van de eilanden in de Kagerplassen ontdekte Petra van Dam recent een boerderij met waterkelder. Het water was speciaal voor de stal waar de kalfjes stonden volgens de eigenaar van de boerderij. De volwassen koeien dronken  gewoon uit de plas of de sloot. In het Openluchtmuseum in Arnhem staan boerderijen met waterkelders uit Groningen, Friesland en Noord-Holland. Hoe was het in Rijnland?
Wie heeft een onderzoek over dit onderwerp en zou het op deze website willen publiceren? Tip: vaak zijn de kelders het gemakkelijkst te vinden op plattegronden van gebouwen.

Website van het onderzoeksproject: Omgaan met droogte – Een NWO-onderzoeksproject over de geschiedenis van drinkwater (wordpress.com)

Foto: Toegang tot waterkelder in een huis op Marken, Zuiderzee museum. Foto: P. V. Dam.