Stichting Historische Publicaties Holland-Rijnland

Rijndelta was een rijke regio

Noordwijker Harrie Salman schrijft boek over loop en historie van de Rijn

De ge­schie­de­nis­boe­ken hoe­ven niet her­schre­ven te wor­den. ,,Maar we heb­ben nu wel een scher­per beeld wat er aan de mon­ding van de Rijn ge­beur­de'', zegt Noord­wij­ker Har­rie Sal­man. Hij heeft met een groep van zes en­thou­si­as­te dorps­ge­no­ten on­der­zoek la­ten doen naar de loop van de Rijn. De be­vin­din­gen staan in het boek 'Noord­wijk aan de Rijn'.

Daar­uit blijkt niet al­leen dat de ri­vier eeu­wen­lang bij Noord­wijk in zee stroom­de. Dank­zij in­ten­sief bo­dem­on­der­zoek kan ook een beeld wor­den ge­ge­ven van het le­ven aan de mon­ding van de ri­vier in de af­ge­lo­pen vier­dui­zend jaar. ,,De di­rec­te aan­lei­ding voor het on­der­zoek was het kaartje dat ik had ge­maakt voor het gro­te ge­schied­kun­di­ge boek 'Noord­wijk aan Zee en op de Gees­t' van 2011. Daar­in sug­ge­reer­de ik dat de Rijn vroe­ger best door het Vin­ke­veld bij Noord­wijk Bin­nen kon heb­ben ge­lo­pen. Een ver­moe­den op ba­sis van de struc­tuur van de per­ce­len. Daar zit een bocht in, die kon dui­den op de bed­ding van de ri­vier.’’

Het zou toch wat zijn: even aan­to­nen dat Noord­wijk aan de Rijn op his­to­ri­sche gron­den net zo lo­gisch zou zijn als Kat­wijk aan den Rijn. Maar twin­tig grond­bo­rin­gen tot een diep­te van tien me­ter in het Vin­ke­veld, ten noor­den van het ter­rein van ’s Hee­ren Loo, le­ver­den niet de ge­hoop­te ver­ras­sing op. ,,We had­den ver­wacht de bed­ding van de ri­vier te vin­den, al­leen was dat niet zo.’’

Geul

Toch was de moei­te geens­zins ver­geefs. ,,We trof­fen wel een die­pe geul aan van ze­ker vier­dui­zend jaar oud. Via deze geul liep wa­ter van­uit het Lan­ge­veld en van de Noord­wijk­se Duin­we­te­ring naar de mon­ding van de Rijn. Met be­hulp van mi­cro­sco­pisch on­der­zoek heb­ben we pre­cies kun­nen na­gaan wat er in de loop der tij­den is ge­beurd. In de grond­mon­sters trof­fen we schel­pen, zaad­jes van plan­ten en een­cel­li­ge die­ren als al­gen aan.’’ Niet al­leen de sa­men­stel­ling van de bo­dem­mon­sters leer­de Sal­man en de zij­nen veel. Ook aan het zout­ge­hal­te viel veel in­for­ma­tie te ont­le­nen. ,,Het gaat, hoe die­per je graaft, van zoet naar zout.’’ Zo kon wor­den vast­ge­steld dat de open ver­bin­ding tus­sen de geul en de zee meer dan dui­zend jaar voor Chris­tus werd ver­bro­ken.

Ruim twee­dui­zend jaar la­ter stroom­de de Rijn tus­sen het hui­di­ge com­plex van ESA/Es­tec en de Ko­nin­gin Astrid Bou­le­vard in zee, ter­wijl die in de Ro­mein­se tijd nog dich­ter bij Kat­wijk uit­mond­de. Sal­man: ,,In 1163 liep de mon­ding van de Rijn vol met zand tij­dens een storm­vloed. Dat was mo­ge­lijk om­dat er min­der wa­ter door de Rijn stroom­de sinds de aan­leg van een dam bij Wijk bij Duur­ste­de in 1122. Om­dat het Rijn­wa­ter niet meer de zee in kon stro­men wer­den Lei­den en de dor­pen langs de Rijn ge­trof­fen door wa­ter­over­last. Het wa­ter uit Utrecht werd al in 1165 te­gen­ge­hou­den door een dam in de Rijn bij Zwam­mer­dam. Dit wa­ter­pro­bleem vorm­de des­tijds de aan­lei­ding voor de op­rich­ting van het hoog­heem­raad­schap. De dor­pen van Rijn­land be­sef­ten dat ze sa­men het pro­bleem moesten op­los­sen. Het over­tol­li­ge wa­ter werd via Spaarn­dam op het IJ ge­loosd.’’

Mal­le­gat

Om­dat het wa­ter­pro­bleem door de da­ling van de bo­dem in het groe­ne hart van Hol­land al­leen maar gro­ter werd, is in 1571/1572 een nieu­we mon­ding bij Kat­wijk ge­gra­ven. ,,Wat ze nu nog het Mal­le­gat noe­men. Een toe­pas­se­lij­ke naam, want het was in­der­daad een gat van dwa­zen. Ach­ter­af ge­zien was het in de be­gin­ja­ren van de Tach­tig­ja­ri­ge Oor­log een dwaas pro­ject. Door de oor­log is het com­pleet mis­lukt. In 1807 is het werk op­nieuw ge­daan, op de plek waar nu het Uit­wa­te­rings­ka­naal in zee stroomt.’’

De geul waar Sal­man en de on­der­zoe­kers in Noord­wijk op stuit­ten, was toen al­lang ver­dwe­nen, maar on­der de mi­cro­scoop kwa­men de ge­hei­men van wel­eer tot le­ven. ,,In de zaad­jes trof­fen we spo­ren van land­bouw aan. Door van­uit dit klei­ne on­der­zoeks­ge­bied in het Vin­ke­veld uit te zoo­men krijg je een beeld van een veel gro­ter land­schap en zie je dat de on­der­zoch­te bo­dem on­der­deel was van een groot mon­dings­ge­bied.’’

Voor­al op de ho­ger ge­le­gen de­len woon­den drie­dui­zend jaar te­rug al men­sen. ,,Een ge­bied tus­sen pak­weg Lei­der­dorp en Noord­wijk. Daar is ook het Graaf­schap Hol­land uit ont­staan. Vrucht­ba­re land­bouw- en wei­de­grond met heel veel zoet­wa­ter­bel­len. Het was een rij­ke re­gio. Door de Rijn was er een han­dels­ver­bin­ding met het ach­ter­land en over zee werd er vol­op han­del met En­ge­land ge­dre­ven. Niet voor niets zijn Wil­li­brord in 690 en Sint Jeroen in 847 hier aan land ge­ko­men. Van­uit En­ge­land ge­zien was dit de poort tot Hol­land en Duits­land.’’